KÝ ỨC TUỔI THƠ TIẾT LỘ BẠN THỰC SỰ LÀ AI | Phần 2

Bạn thân mến,

Cấu trúc tư duy chủ quan là cách bạn diễn giải chủ quan về con người, nơi chốn và sự kiện xung quanh mình — một góc nhìn có thể thay đổi theo thời gian, nhưng được xây dựng trên nền móng vững chắc là giai đoạn đầu đời, những năm tháng hình thành nhân cách. Nó được định hình bởi cả bản chất bẩm sinh khi bạn chào đời và môi trường gia đình đã nuôi dưỡng bạn. Ngay cả những đứa trẻ trong cùng một gia đình – dù chia sẻ giá trị, hiểu chung các ám hiệu hay trò đùa nội bộ – vẫn có thể ghi nhớ cùng một khoảnh khắc tuổi thơ theo những cách hoàn toàn khác nhau.

Một đứa có thể nhớ những lời nhắc nhở của bố về việc đừng chơi gần đường như là sự kiểm soát thái quá và thiếu tin tưởng, trong khi đứa kia lại xem ánh mắt canh chừng đó như một cử chỉ yêu thương và bảo vệ.
Cách bạn phản ứng với từng khoảnh khắc trong cuộc sống hé lộ cách bạn nhìn nhận bản thân và thế giới. Và khi bạn xem lại kho ký ức tuổi thơ của mình, bạn sẽ bắt đầu phát hiện ra các mô thức xuyên suốt – những mô thức này hé lộ logic nội tâm của bạn rõ ràng như vân gỗ trên một khúc cây.

Mỗi người đều vận hành cuộc sống qua một “Cấu trúc tư duy chủ quan” – hệ thống niềm tin và lý lẽ được hình thành từ những trải nghiệm đầu đời. Đây là lăng kính nội tâm qua đó ta diễn giải mọi sự việc, dù đôi khi không trùng khớp với “logic chung” mà xã hội chấp nhận.
Theo Alfred Adler (là một bác sĩ, chuyên gia tâm thần học, người sáng lập trường phái tâm lý học cá nhân và là một trong những nhân vật quan trọng nhất trong lịch sử tâm lý học), “Cấu trúc tư duy chủ quan” được tạo ra từ cách ta quan sát, diễn giải và rút kết luận về bản thân và thế giới khi còn nhỏ. Những kết luận này trở thành niềm tin lõi, âm thầm dẫn dắt hành vi, định hình các mối quan hệ và thậm chí quyết định hướng đi của cuộc đời.

Ví dụ:
Trải nghiệm thời thơ ấu → Niềm tin lõi → Hành vi lặp lại
Một đứa trẻ thường bị bố mẹ so sánh với anh/chị và nghe câu “Con phải cố gắng hơn nữa” thường xuyên khi còn nhỏ có thể hình thành niềm tin cốt lõi (cấu trúc tư duy chủ quan) rằng: “Mình chỉ có giá trị khi hoàn hảo”. Và tạo ra mô thức hành vi luôn đặt tiêu chuẩn quá cao cho bản thân, sợ mắc lỗi, dễ rơi vào lo âu hoặc kiệt sức. Hoặc cũng có thể đứa trẻ sẽ tạo ra một niềm tin “mình không đủ tốt, không đủ giỏi” nên luôn sợ bắt đầu những thứ gì đó mới, sợ thất bại, sợ mình không thể làm được.
Hay từ nhỏ bạn luôn được khen ngợi mỗi khi giúp đỡ người khác đã tạo niên niềm tin tích cực nhưng lệch chuẩn rằng “Mình chỉ đáng yêu khi hy sinh vì người khác.” Và từ đó tạo ra mô thức dễ bỏ quên bản thân, không biết nói “không”, luôn làm hài lòng người khác, đặt nhu cầu của người khác lên trên dẫn đến kiệt sức và mất cân bằng.
…

Ký ức thời thơ ấu chỉ ra điều gì tạo nên con người bạn và cung cấp manh mối về điểm mạnh và điểm yếu của bạn. Tuy nhiên, có những thứ trong ký ức của chúng ta đã khiến ta rời xa khỏi con người thực sự của chính mình.
Liệu chúng ta có phải là người “luôn cảm thấy mình không đủ giỏi, không đủ tốt” hay chúng ta là người “luôn đặt nhu cầu người khác lên trên chính mình”?...
Adler cho rằng cấu trúc tâm lý con người được xây dựng rất sớm, thường trước tuổi 10, khi trẻ bắt đầu.

Thông qua việc tự trải nghiệm và quan sát môi trường xung quanh: gia đình, mối quan hệ, cách người lớn đối xử với nhau. Chúng ta tự diễn giải trải nghiệm dựa trên khả năng nhận thức còn hạn chế, chúng ta là những đứa trẻ đưa ra “kết luận” về bản thân và thế giới. Từ đó tạo thành niềm tin lõi – những kết luận này trở thành nền móng cho “logic riêng tư”. Và chính niềm tin cốt lõi được xây dựng đã định hướng hành vi cho trẻ khi trưởng thành. Chúng ta hành động theo cách phù hợp với logic đó, để bảo vệ cảm giác an toàn hoặc đạt mục tiêu đã định (kể cả tích cực hay tiêu cực).

Nhiều người trong chúng ta nhìn vào “vân gỗ” của mình và quyết định rằng mình là người như vậy và chấp nhận nó trở thành cuộc sống của chính mình. Nhưng, có những người thì không. Họ cảm thấy có gì đó không phải là mình ở đây. Họ quyết định “làm gì đó” để tìm ra nguyên nhân tạo ra những “vân gỗ” trong chính họ và từ đó “chỉnh sửa” những vân gỗ đó về đúng vị trí của nó!
Bạn có thể đã nghe câu nói quen thuộc của nhà trị liệu nói với khách hàng: "Hãy kể cho tôi nghe về tuổi thơ của anh." Việc bạn nhớ gì về tuổi thơ của bạn giúp tiết lộ các mô hình, và tâm lý học là một khoa học về nhận biết các mô hình trong hành vi con người.

Adler không xem con người bị “lập trình” bởi hoàn cảnh, mà tin rằng chúng ta “chủ động xây dựng” bản đồ tâm trí của mình dựa trên hoàn cảnh xảy ra lúc đó. Tuy nhiên, bản đồ này dựa trên 3 khía cạnh:
- Trải nghiệm sớm (Early Recollections)
- Vị trí trong gia đình (Birth Order)
- Cảm nhận về giá trị bản thân (Sense of Significance)

Bạn có thể học được rất nhiều từ môi trường gia đình, phong cách nuôi dạy mà bạn được tiếp xúc khi lớn lên, và thứ tự sinh của bạn. Những đặc điểm độc đáo, bẩm sinh và môi trường gia đình của bạn đều góp phần tạo nên con người bạn. Thứ tự sinh và kiểu tính cách của bạn góp phần tạo nên con người bạn. Những hoàn cảnh mà bạn phải đối mặt với tư cách là một gia đình trong những năm thơ ấu và cách mọi người đã tương tác với bạn qua nhiều thập kỷ góp phần tạo nên con người bạn. Tất cả những điều này cung cấp các điểm khởi đầu để mô tả các mô hình hành vi con người, nhưng điều chúng không thể mô tả là một số khía cạnh khác, chẳng hạn như bạn có xu hướng là người thích ở nhà hay là một du khách thế giới thích phiêu lưu, hoặc liệu tốc độ có khiến bạn hồi hộp hay sợ hãi.
Điều làm cho việc khám phá những ký ức thời thơ ấu của bạn trở nên tuyệt vời là những ký ức nhắm đến con người bạn một cách cụ thể vì chính bạn đã lưu trữ chúng. Chúng mang lại cho bạn những hiểu biết độc đáo về những thách thức khó khăn trong cuộc sống, về những gì bạn làm tốt, về vùng thoải mái và nỗi sợ hãi của bạn. Chúng tiết lộ điểm mạnh và điểm yếu của bạn, những gì bạn thích làm và những gì bạn không thích làm.

Vấn đề nảy sinh khi “logic nội tâm” lệch khỏi logic chung:
- Xung đột nội tâm: cảm thấy thế giới “không công bằng” hoặc “không ai hiểu mình”. Ta dễ cảm thấy bị hiểu lầm, tách biệt.
- Khó hòa nhập: vì niềm tin riêng mâu thuẫn với giá trị chung.
- Chu kỳ tự củng cố: Ta diễn giải tình huống theo cách củng cố niềm tin cũ, cho dù điều đó giới hạn sự phát triển của chính mình.

Trong trị liệu, nhiệm vụ quan trọng là nhận diện “cấu trúc tư duy chủ quan hoặc logic nội tâm”, soi chiếu nó với logic chung và tái cấu trúc cách nhìn để mở rộng khả năng kết nối và sống tự do hơn. Adler tin rằng: “Khi thay đổi “cấu trúc tư duy chủ quan hoặc logic nội tâm”, ta không chỉ thay đổi hành vi, mà còn tái định hình cả thế giới quan.” Hiểu và chuyển hóa “cấu trúc tư duy chủ quan hoặc logic nội tâm” chính là bước đầu để giải phóng bản thân khỏi những câu chuyện cũ, mở ra một cuộc đời mới trọn vẹn và ý nghĩa hơn.

Thương mến,
The DomDom Healing Garden