CƠ CHẾ “GÂY NHIỄU” CỦA VÔ THỨC

Bạn thân mến,
Có một điều thú vị và đôi khi cũng thật trớ trêu trong hành trình chữa lành: phần ý thức của chúng ta thật sự khao khát được giải phóng, nhưng phần vô thức lại tìm đủ mọi cách để chạy trốn và tránh né. Nghe có vẻ mâu thuẫn, nhưng nếu hiểu cơ chế của vô thức, bạn sẽ thấy đó là một phản ứng rất tự nhiên và hoàn toàn dễ lý giải từ góc độ tâm lý trị liệu.

Trong phân tâm học, vô thức được xem như một kho lưu trữ khổng lồ những ký ức và cảm xúc bị kìm nén, những trải nghiệm mà vào thời điểm xảy ra, chúng ta chưa đủ nguồn lực cảm xúc, nhận thức hay môi trường an toàn để xử lý. Vô thức lưu trữ những ký ức, niềm tin, cảm xúc từ rất lâu - đặc biệt là những trải nghiệm mạnh mẽ về mặt cảm xúc (thường từ thời thơ ấu). Khi một trải nghiệm gây đau đớn xảy ra, não bộ đánh dấu nó là “nguy hiểm” và tìm cách không để bạn lặp lại. Freud gọi đó là cơ chế phòng vệ: một tập hợp những chiến lược tâm trí sử dụng để bảo vệ bản thân khỏi nỗi đau tinh thần (một cách thái quá). Một trong những cơ chế phổ biến nhất là né tránh (avoidance), nơi tâm trí tạo ra đủ mọi lý do và hoàn cảnh để tránh phải tiếp xúc với những ký ức hay cảm xúc gây đau đớn.

Ví dụ: Nếu thời nhỏ bạn bị bỏ rơi khi bộc lộ cảm xúc, vô thức sẽ học rằng “bộc lộ cảm xúc = nguy hiểm”. Dù bây giờ ý thức muốn chia sẻ và chữa lành, vô thức vẫn cảnh báo bạn tránh xa tình huống có thể khơi lại cảm xúc ấy.
Não bộ có một vùng gọi là “não bò sát”, đóng vai trò báo động khi nhận diện “nguy hiểm”. Với vô thức, nguy hiểm không chỉ là hổ vồ hay cháy nhà — mà còn là việc đối diện với cảm xúc cũ từng khiến bạn đau đớn. Nó không phân biệt được “đau để chữa lành” và “đau gây tổn thương mới”. Cả hai đều được gắn cờ là nguy hiểm, nên nó kích hoạt cơ chế tránh né.

Chấn thương tâm lý không chỉ tồn tại trong ký ức, mà còn lưu lại dưới dạng rung động năng lượng trong cơ thể. Khi bạn tiến gần “tần số” của một vết thương sâu, trường năng lượng dao động mạnh hơn, tạo ra cảm giác bất an hoặc thôi thúc rút lui (một cách vô thức). Đó là lý do nhiều người khi tiếp cận một buổi trị liệu quan trọng lại đột nhiên thấy mệt mỏi, mất tập trung, hoặc gặp hàng loạt sự cố bất ngờ.
Những “nhiễu động” này không chỉ xuất hiện trong tâm trí mà còn biểu hiện rõ rệt ở thế giới bên ngoài. Đột nhiên, có một việc khẩn cấp khiến bạn bỏ lỡ buổi trị liệu đã hẹn từ lâu. Hoặc bạn bỗng thấy ốm nhẹ, đau đầu, mất hết hứng thú. Cũng có khi, tiếng nói bên trong thì thầm rất hợp lý: “Có lẽ mình chưa sẵn sàng…”, “Chắc đây không phải thời điểm thích hợp…”, “Có khi đây là dấu hiệu vũ trụ muốn mình dừng lại.” Nếu thiếu nhận thức, ta dễ tin vào những lý do ấy như thể đó là trực giác thật sự.

Sự mẫu thuẫn giữa ý thức và vô thức tạo ra những cuộc xung đột nội tâm: Ý thức (5–10% hoạt động tâm trí) muốn thay đổi, khám phá, trưởng thành. Vô thức (90–95% hoạt động tâm trí) thì ưu tiên duy trì trạng thái quen thuộc, vì “quen thuộc = an toàn”. Sự mâu thuẫn này tạo ra hiện tượng bạn miệng thì nói muốn chữa lành, nhưng đời sống lại đầy những “sự cố” khiến bạn trì hoãn hoặc bỏ cuộc.
Nó thường xuất hiện khi bạn chuẩn bị tiến gần đến một vùng tổn thương sâu, ví dụ:
- Sắp tham gia một buổi trị liệu quan trọng (làm việc với ký ức đau thương, cổ mẫu, hay cảm xúc bị kìm nén).
- Khi ai đó nói hoặc làm điều gì gợi nhớ tới trải nghiệm cũ.
- Khi bạn thực hành một phương pháp giúp tiếp cận với những ký ức sâu bên trong.
Kích hoạt này có thể diễn ra ngay cả khi bạn chưa ý thức mình đang gần chạm vào vùng ký ức ấy.
Khi cơ chế chạy trốn này được kích hoạt sẽ tạo ra những biểu hiện như:
- Trì hoãn và né tránh: tìm đủ lý do hợp lý để không tiếp tục.
- Sự cố “bất ngờ”: gặp việc khẩn cấp, trục trặc phương tiện, ốm nhẹ, mất ngủ…
- Cảm xúc tiêu cực: lo lắng, mất hứng, bực bội, nghi ngờ về hiệu quả trị liệu.
- Nguy hiểm hơn: bạn nhầm lẫn những dấu hiệu này với “tiếng nói nội tâm” hoặc “thông điệp vũ trụ” và từ bỏ quá trình chữa lành.

Tôi nhớ có một thân chủ, hôm đó là buổi trị liệu rất đặc biệt. Chúng tôi sẽ làm việc với cổ mẫu “Đứa trẻ bên trong” — một cấu trúc tâm lý được coi là then chốt để chữa lành tận gốc. Cô đã háo hức suốt nhiều ngày, mong chờ giây phút này. Nhưng đúng hôm ấy, một chuỗi sự cố bất ngờ liên tiếp xảy ra: không thể bắt được Grab, đổi nhiều lần cũng không được, cuối cùng khi đã tìm được xe thì giữa đường xe lại bị nổ lốp. Nếu không được chuẩn bị trước về cơ chế “gây nhiễu” của vô thức, có lẽ cô đã bỏ cuộc. Nhưng nhờ hiểu đây chỉ là phản ứng bảo vệ của tâm trí, cô vẫn kiên quyết tìm mọi cách để đến được buổi trị liệu.

Những tình huống tương tự xảy ra nhiều hơn bạn tưởng. Có người đăng ký tham gia chương trình trị liệu nhóm từ rất lâu, nhưng ngay sát giờ bắt đầu lại bất ngờ đổ bệnh, đau đầu, hoặc gặp một sự cố “trời ơi đất hỡi” nào đó khiến họ không thể tham dự. Khi không nhận diện được, ta dễ nhầm rằng đây là định mệnh hay thông điệp từ vũ trụ và rồi bỏ lỡ cơ hội giải phóng bản thân.

Điều giúp ta phân biệt cơ chế chạy trốn của vô thức với trực giác thật sự nằm ở chất lượng cảm giác đi kèm. Trực giác thường mang lại sự tĩnh lặng và sáng rõ, không thúc ép hay khiến bạn run sợ. Nó có thể khuyên bạn dừng lại, nhưng luôn nhẹ nhàng, không kèm theo cảm giác hoảng hốt. Cơ chế chạy trốn thì khác: nó đi kèm bồn chồn, lo lắng, biện minh hoặc sự vội vàng trong việc tìm lý do. Khi dừng lại, hít một hơi thật sâu và hỏi: “Cảm giác này đến từ sự sợ hãi hay từ sự sáng rõ?”, bạn sẽ dần phân biệt được đó là tiếng nói từ tổn thương hay từ trực giác.

Bằng cách ý thức được những gì vô thức đang âm thầm kiểm soát, bạn trao lại quyền lái con thuyền cuộc đời cho chính mình. Lúc ấy, bạn không còn chỉ “sống” để phản ứng với nỗi sợ cũ, mà bắt đầu thật sự sống đúng với cuộc sống của chính mình - một cuộc sống bạn chủ động chọn, chứ không phải vô thức chọn hộ.

Hành trình chữa lành không phải là cuộc đua tốc độ, mà là một tiến trình tái lập cảm giác an toàn bên trong, giải phóng từng lớp niềm tin giới hạn và nỗi đau đã bám rễ sâu trong tiềm thức. Nếu một ngày bạn thấy mình trì hoãn hay né tránh, hãy coi đó như một tín hiệu rằng bạn đang tiến gần đến một vùng đất quan trọng của tâm hồn — nơi cần được nhìn thấy, ôm ấp và rồi buông đi. Vô thức không phải kẻ thù; nó chỉ đang làm điều duy nhất mà nó biết: bảo vệ bạn khỏi đau đớn. Khi học cách nhận diện và trò chuyện với nó bằng sự kiên nhẫn, bạn sẽ thấy những “nhiễu động” không còn quyền điều khiển mình, và hành trình trở về với sự tự do bên trong sẽ trở nên nhẹ nhàng hơn rất nhiều.

Thương mến,
The DomDom Healing Garden