#Chương 8 (Kỳ 1): Cuộc đấu tranh với trầm cảm và tự tử của các chàng trai
Ở chương 7, chúng ta bước vào bên trong pháo đài của sự cô độc của các chàng trai để nhìn thấy thế giới nội tâm của họ đã bị tàn phá như thế nào thông qua các câu chuyện, nhìn thấy những tấm khiên chắn tự cô lập bản thân để phòng thủ và bảo vệ mình trước tác động của thế giới bên ngoài. Và rồi từ đó biết cách hỗ trợ các chàng trai dũng cảm tháo những tấm chắn xuống và chăm sóc đời sống tinh thần của mình lành mạnh hơn. Đến với kỳ 1 của chương 8, chúng ta cùng tìm hiểu kỹ hơn về chứng trầm cảm ở các chàng trai với những dấu hiệu cảm xúc dễ bị bỏ qua, nguyên nhân, hệ quả và những điều cần nhìn nhận đúng về trầm cảm.
Việc khám phá này là thật sự cấp thiết và quan trọng với các bậc phụ huynh có con trai, giáo viên, nhà trường, nam giới và các bên liên quan đến giáo dục hay chăm sóc sức khỏe tinh thần ở Việt Nam hiện nay. Bởi vì ở nước ta những năm gần đây tỷ lệ trầm cảm ở học sinh có xu hướng tăng lên và ngày càng trở nên đáng quan ngại. Theo Nghiên cứu Thực trạng rối loạn trầm cảm ở 1296 học sinh THCS tại Hà Nội năm 2022, đăng trên Tạp chí Y học Việt Nam, xuất bản 16/05/2023 thì: tỷ lệ học sinh có vấn đề trầm cảm là 27%; Nguy cơ trầm cảm ở khối lớp cuối cấp (lớp 8 và 9) cao gấp 1,73 lần so với khối đầu cấp (lớp 6 và 7); Học sinh có mối quan hệ mâu thuẫn với bố mẹ có tỉ lệ mắc trầm cảm cao hơn 3,82 lần so với các học sinh có mối quan hệ hoà hợp với bố mẹ; Học sinh bị dọa dẫm, xúc phạm về tinh thần, không cảm thấy được yêu thương, bố mẹ ly thân, trong gia đình có người bị vấn đề sức khoẻ tâm thần có nguy cơ bị trầm cảm cao hơn lần lượt là 2,2; 4,6; 1,7 và 2,7 lần so với nhóm còn lại. Còn theo nghiên cứu về Trầm cảm, lo âu, căng thẳng và các yếu tố liên quan ở 976 học sinh THPT tại Hồ Chí Minh, đăng trên Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh, xuất bản 13/11/2024 thì: tỷ lệ trầm cảm ở học sinh THPT là 31,7%, cao hơn cả lo âu và căng thẳng, với các yếu tố liên quan đáng kể như giới tính, áp lực học tập, tình trạng hôn nhân của cha mẹ, kinh tế gia đình và trình độ học vấn của mẹ.
‼️ TRẦM CẢM - NHỮNG DẤU HIỆU KHÔNG THỂ BỎ QUA Ở CÁC CHÀNG TRAI
Loren, một học sinh 14 tuổi, gây chú ý bởi tính cách khó chịu và dễ cáu kỉnh. Dù học tốt, cậu thường chỉ trích giáo viên là “ngu ngốc” và bạn bè là “đồ ngu.” Ở nhà, Loren thường xuyên đập phá đồ đạc trong các cơn giận dữ, khiến không khí gia đình căng thẳng. Bố mẹ cậu không tìm được tiếng nói chung, chỉ biết thay nhau dỗ dành hoặc trừng phạt. Loren mắc chứng trầm cảm. Như bao cậu bé khác, biểu hiện của chứng trầm cảm của cậu không phải tâm trạng đi xuống, buồn bã mà thay vào đó là sự cau có. Cậu bé không thích bản thân mình cho lắm, cũng không tin rằng người ta thích cậu, và cậu không có nhiều hy vọng rằng mọi thứ sẽ thay đổi. Sau khi được chẩn đoán chính xác, cậu được kê đơn thuốc chống trầm cảm và tham gia liệu pháp cá nhân và gia đình trong suốt mùa hè. Đến khi năm học kế tiếp bắt đầu, cậu bé đã hồi phục. Trường hợp của Loren không phải một trường hợp vô vọng và việc cậu bình phục trở lại không phải là một phép lạ. Chứng bệnh của cậu bé trở nên tệ đi do những người xung quanh cậu chỉ tập trung đối phó với các triệu chứng mà không thấy được căn bệnh đằng sau những triệu chứng ấy.
✍️ Cảm xúc buồn bã thoáng qua của tuổi dậy thì hay cậu bé đang có dấu hiệu trầm cảm?
Ở tuổi dậy thì, tâm trạng thất thường và sự thay đổi sở thích là điều bình thường. Sự thay đổi chóng mặt trong tuổi này có thể đến chỉ trong một đêm và cậu bé có thể sẽ đột nhiên cảm thấy rằng mình không còn có nhiều điểm chung với những người bạn cũ nữa. Cậu bé không còn hứng thú với sở thích khi trước của mình, hay quyết rằng sở thích đó không còn ngầu nữa, và quyết định từ bỏ. Phần lớn thiếu niên sẽ phải xoay xở để vượt qua tâm trạng thất thường của mình mà không gây tổn thương cho chính mình hay người khác. Thay đổi cảm xúc ở tuổi dậy thì không đồng nghĩa với trầm cảm. Tuy nhiên, tỷ lệ trầm cảm gia tăng ở tuổi vị thành niên yêu cầu chúng ta phải nhạy bén với những dấu hiệu bất thường. Fran, một người mẹ, lo lắng về sự thay đổi ở con trai Bruce, 14 tuổi. Từ một cậu bé yêu thích bóng chày và giao lưu cùng bạn bè, Bruce trở nên trầm lặng, xa cách, và buồn bã. Khi Fran tìm cách tiếp cận, Bruce phản ứng tiêu cực, khiến cô không biết phải làm gì. Chồng cô bảo là cứ kệ thằng bé – thằng bé chỉ đang thái độ và rồi nó sẽ qua thôi – nhưng Fran không biết ‘nó’, cái sẽ qua là cái gì nữa.
Các chàng trai ngày nay phải trải qua những thử thách muôn thuở của tuổi dậy thì ở độ tuổi nhỏ hơn so với trước kia. Những thay đổi sinh học khi dậy thì ở các cậu bé bắt đầu ở độ tuổi sớm hơn – từ khoảng 12 tuổi thay vì 16 tuổi như vào năm 1850. Nhưng không có bằng chứng nào cho thấy người trẻ tuổi ngày nay trưởng thành sớm hơn về mặt tâm lý so với trước đây. Khoảng cách ngày một mở rộng giữa sự phát triển về sinh học và tâm lý khiến cho độ tuổi dậy thì trở nên càng áp lực và nguy hiểm, do trẻ sớm tiếp xúc với những cám dỗ từ chất kích thích, đồ uống có cồn, lối quan hệ t*nh d*c tùy tiện, và với nhiều cậu bé, có nhiều tiền tiêu và thời gian “tự do” sau lớp học không bị ai quan sát dài hơn so với các thế hệ trước.
‼️ NGUYÊN NHÂN KHIẾN TRẦM CẢM Ở CÁC CHÀNG TRAI BỊ BỎ QUA HOẶC HIỂU SAI
Các triệu chứng trầm cảm ở các cậu bé sẽ khó nhận thấy hoặc bị bỏ qua do thường thì những cậu bé này trông không có vẻ gì là buồn hay “phiền muộn”. Chúng sẽ trông bực mình hay cáu giận, kém thân thiện hay thách thức. Chứng trầm cảm ở một cậu bé thường bị ngó lơ do cậu đang đáp ứng được kỳ vọng ăn sâu trong văn hóa về tính nam. Khắc kỷ, dè dặt về mặt cảm xúc, hay thậm chí là thu mình về thành lũy cô độc của bản thân là những hành vi nam tính được chấp nhận và đôi khi được ngưỡng vọng ở nam giới. Chúng ta chỉ chú ý đến hành vi trầm cảm của các cậu bé khi thành tích ở trường học hay trên sân đấu của chúng giảm, hay khi chúng gặp rắc rối với pháp luật do những hành vi đó gây nên.
Không ai muốn nghĩ rằng con trai mắc chứng trầm cảm hay thiếu thốn tình cảm. Khi nghĩ đến sự tủi hổ chúng cảm nhận được từ chứng bệnh, chúng ta cảm thấy xấu hổ hoặc không thoải mái. Và chúng ta thấy an tâm hơn với ý niệm rằng chúng trong tương lai sẽ trở thành những người cha lý tưởng đầy mạnh mẽ và sẽ dùng sức lực của mình để bảo vệ chúng ta. Không có phụ huynh hay giáo viên nào cho rằng trầm cảm lâm sàng là cách hình thành tính cách cho con trai, nhưng các cậu bé lại được kỳ vọng sẽ tự mình “vượt qua nó”. Nhiều cậu bé đã tự chiến đấu một mình với nỗi thống khổ vì chúng nghĩ rằng mình phải làm vậy hoặc vì chúng nghĩ rằng tự mình có thể “chữa khỏi” cho mình – cho dù việc tự mình vượt qua chứng trầm cảm mà không có sự giúp đỡ là rất khó khăn, thậm chí bất khả thi. Nếu một cậu bé tin rằng, để bản thân mình trở nên nam tính, cậu phải “chế ngự” được cảm xúc của mình, thì cậu luôn phải sống trong một cuộc xung đột tâm lý vì cậu đang phải cố gắng kiểm soát những cảm xúc có lẽ quá mạnh mẽ và phức tạp để cậu có thể tự mình kiểm soát. Khi tâm trí không thể đè nén cuộc xung đột được nữa, khi đó tâm trí đầu hàng và để chứng trầm cảm ngự trị.
‼️ HỆ QUẢ CỦA VIỆC KHÔNG ĐƯỢC HỖ TRỢ CHĂM SÓC CẢM XÚC
Kết hợp trầm cảm với nỗi tủi nhục nó mang lại, sự thiếu khả năng hiểu và quản lý cảm xúc, và tính bốc đồng phổ biến ở các cậu bé; kết hợp với khả năng tiếp cận vũ khí và tiếp xúc với bạo lực thường xuyên qua thế giới thật hoặc phương tiện truyền thông là công thức cho ra kết quả là hành vi t.ự s*t. Số liệu thống kê chỉ ra rằng, ngày càng có nhiều cậu bé t.ự s*t hơn, và độ tuổi thực hiện hành vi t.ự s*t đã giảm đi so với các thế hệ trước. Tỷ lệ t.ự s*t của thiếu niên đã tăng gấp 3 lần kể từ năm 1950. Trong số này, phần lớn đã ra đi do t.ự s*t là nam giới. Con trai chiếm khoảng 86% số vụ t.ự s*t ở thanh niên và 80% số vụ tự s*t ở thanh thiếu niên. Ở Việt Nam, theo Điều tra Toàn cầu về Sức khỏe Học sinh dựa vào Trường học (GSHS) năm 2019 thì 15,6% thanh thiếu niên từ 13-17 tuổi cho biết có ý định t ự t ử trong 12 tháng qua, với 3,1% cho biết đã cố tìm cách t ự t ử trong 12 tháng qua (WHO, Ministry of Health và Ministry of Education and Training 2022). Không phải cậu bé nào đối mặt với khó khăn về mặt tinh thần cũng mắc trầm cảm nặng. Nhưng dù nguyên nhân trầm cảm là do đặc điểm sinh học hay do đặc điểm tình huống, thì việc hồi phục sẽ đều khó khăn hơn với những cậu bé được huấn luyện để tránh tương tác cảm xúc và thay vào đó là hướng đến việc giữ im lặng về cảm xúc của mình và trở nên khắc kỷ.
‼️ TRẦM CẢM - CHỨNG BỆNH CẦN ĐƯỢC NHÌN NHẬN ĐÚNG
Trong các cuộc trò chuyện, từ “trầm cảm” trở thành từ đồng nghĩa với từ “không vui”. Trên góc độ y học, trầm cảm được chẩn đoán đặc thù. Chứng bệnh này có nhiều mức độ, với các triệu chứng rõ ràng và nhiều lựa chọn điều trị khác nhau từ trị liệu tâm lý đến dùng thuốc kê đơn, đôi khi sẽ kết hợp cả hai phương pháp điều trị. Các giai đoạn trầm cảm có thể kéo dài hàng tuần, hàng tháng, và thậm chí là hàng năm. Và chứng bệnh này sẽ gần như cướp đi toàn bộ năng lượng, sự nhiệt huyết, niềm vui và hy vọng từ người bệnh.
✍️ Điểm giống và khác nhau giữa chứng trầm cảm và cảm giác đau thương?
Chứng trầm cảm có thể trông và cảm giác giống như cảm giác đau thương - là những ngày tháng chìm đắm trong cuộc sống không màu. Và chất liệu tạo ra chứng trầm cảm và cảm giác đau thương cũng tương tự nhau: đó là sự mất mát hoặc nỗi thất vọng. Nhưng trầm cảm có thêm những triệu chứng khác: Đi cùng với nó là nỗi lo lắng, nỗi sợ hãi như thể có điều gì tồi tệ đang ẩn náu quanh đây. Và một người bị trầm cảm thường xuyên cảm thấy cô độc và không được yêu thương. Trầm cảm thường đi cùng với cảm giác tội lỗi, tủi hổ, hay cảm thấy mình không có giá trị - rằng phần nào đó, chính mình là nguyên nhân của vấn đề do bản thân có thiếu sót không thể khắc phục được. “Kiểu suy nghĩ trầm cảm” này khiến chứng bệnh khó hồi phục và dễ tái phát. Thành công không đảm bảo một người sẽ không mắc chứng trầm cảm. Những cậu bé mắc chứng trầm cảm thường sở hữu rất nhiều – có trí tuệ, có khả năng sáng tạo, và có thành công trong học tập và xã hội. Dưới tác động của chứng trầm cảm, những cậu bé này, những cậu bé tưởng như có tất cả, lại tự hạ thấp bản thân vì gặp thất bại hay nhận thức được những điểm yếu của mình, hoặc cứ day dứt khôn nguôi với những mất mát mà bản thân đã phải gánh chịu. Những gánh nặng mà trầm cảm gây ra khiến chúng khổ sở, và vì biểu hiện bề mặt của chứng trầm cảm là sự quạu cọ, nên những cậu bé này bắt đầu hành xử như “những ông già khó tính” điển hình. Tuy thường được kích hoạt bởi một nỗi đau, nỗi thất vọng hay chấn thương tâm lý cụ thể, có vẻ như chứng trầm cảm xuất hiện đơn thương độc mã ở một số người mắc và biến cảnh sắc tâm hồn của họ thành một vùng sa mạc bằng phẳng, rộng lớn và biến cuộc đời họ trở thành một hành trình tê tái.
✍️ Những dạng trầm cảm thường gặp ở trẻ và những ảnh hưởng đến đời sống cảm xúc:
Có một điểm khác biệt giữa cấp độ nặng hơn – chứng rối loạn trầm cảm nặng – và cấp độ nhẹ hơn nhưng mãn tính – chứng rối loạn trầm cảm kinh niên. Cả hai chứng trầm cảm này đều không phổ biến ở trẻ nhỏ và tỷ lệ mắc bệnh là khoảng 2% với mỗi tình trạng. Xấp xỉ 7% thanh thiếu niên mắc các chứng này.
(1) Trầm cảm nặng: là tình trạng xuất hiện cảm giác buồn bã, trống rỗng và cau có dai dẳng mỗi ngày trong vòng ít nhất 2 tuần, thường thì sẽ dài hơn. Mỗi cơn (episode) trung bình kéo dài khoảng 8 tháng. Nạn nhân của chứng trầm cảm nặng thường sẽ mất hứng thú với tất cả hoặc gần như tất cả các hoạt động hoặc không còn thấy thỏa mãn khi thực hiện các hoạt động đó nữa. Họ cảm thấy vô dụng, tội lỗi, hoặc tuyệt vọng và mất niềm tin. Các vấn đề phổ biến bao gồm mất ngủ và khó tập trung và cân nặng thay đổi một cách đáng kể. Các cơn trầm cảm nặng có thể sẽ không thuyên giảm nếu không được chữa trị và có thể trở nặng theo thời gian.
(2) Trầm cảm kinh niên: cũng được gọi là trầm cảm mãn tính “cấp thấp” do các triệu chứng ít rõ ràng hơn trầm cảm mãn tính và cảm giác buồn sầu dù dai dẳng kinh niên (cơn trầm cảm mãn tính sẽ dài 4 năm) nhưng sẽ không phải trải qua cả ngày hoặc mỗi ngày. Người bệnh vẫn có thể biểu hiện tâm trạng và phản ứng khác, nhưng họ không thường xuyên thấy “hưng phấn”, “cơn hưng phấn” sẽ ngắn hơn và ít thỏa mãn hơn. Họ cũng chịu đựng cảm giác thiếu tự tin, không được yêu thương và đôi lúc là tức giận, lo lắng và khó chịu tương tự như người mắc rối loạn trầm cảm nặng, dù không dữ dội bằng. Trầm cảm kinh niên thường không được phát hiện một vài năm trước khi ảnh hưởng của nó trở nên nghiêm trọng và cần phải chú ý. Phụ huynh của những cậu bé được chẩn đoán mắc trầm cảm kinh niên thường nói rằng họ không tìm cách chữa trị cho con sớm hơn vì họ tưởng rằng sự lười biếng, tiêu cực và buồn sầu là tính khí của con trai họ hoặc “là bình thường với con trai”.
✍️ Các phương pháp điều trị trầm cảm:
Rất may rằng, nhiều cậu bé có thể được giải thoát nếu chứng trầm cảm được phát hiện. Tâm lý trị liệu – nhất là “liệu pháp hành vi nhận thức” (CBT), một liệu pháp được thiết kế để thay đổi lối suy nghĩ trầm cảm – thường có tác dụng tốt. Điều trị bằng đơn thuốc kê đơn cũng vậy, tiêu biểu nhất là làn sóng các loại thuốc ức chế tái thu nhập serotonin (serotonergic) - Prozac và các loại thuốc thế hệ sau, bao gồm Zoloft, Serzone, Wellbutrin, và các loại thuốc khác. Phụ huynh hoặc những người nghi ngờ rằng con em mình hay một thiếu niên mắc chứng trầm cảm không nên chần chừ mà hãy hỏi ý kiến của chuyên gia y tế tâm thần, nhất là nếu gia đình có tiền sử trầm cảm hay nghiện rượu.
‼️ PHẢN ỨNG CỰC ĐOAN VỚI TRẢI NGHIỆM MẤT MÁT - CON ĐƯỜNG DẪN ĐẾN TRẦM CẢM
Chứng trầm cảm không phải lời giải thích duy nhất cho các vấn đề cảm xúc của các cậu bé, nhưng luôn phải cân nhắc đến chứng trầm cảm khi một cậu bé có biểu hiện khó khăn trong hành vi hay cảm xúc. Hai tác giả đặt một câu hỏi đơn giản: “Cháu có đang thấy tệ không?” “Có chuyện gì đó tồi tệ xảy ra trong cuộc sống của cháu chưa?” Thường thì câu trả lời là có/rồi, và việc nhận thức được có điều gì đó “tệ” có thể dẫn dắt chúng ta đến cuộc thảo luận về nỗi buồn - cảm xúc liên quan đến vấn đề đó.
Thường thì sự chán nản của một cậu bé rõ ràng là do mất mát. Sự mất mát đó có thể là do cậu bé mất cha mẹ hoặc mất một mối quan hệ. Hoặc có thể là mất đi một vị trí trong hoạt động thể thao hoặc học tập mà trước đó cậu bé đã tự xác định là của mình, hay thậm chí là mất đi một phần tuổi thơ đã đi theo quá trình lớn lên của cậu, giả như niềm vui sướng khôn nguôi khi mở những món quà mùa lễ hội. Hoặc có thể là cảm giác mất đi sự tôn trọng khi trải qua một cuộc cãi vã với cha mẹ. Đôi khi nguyên nhân không đơn giản hay rõ ràng như vậy, nhưng khi chúng ta nghe một cậu bé nói rằng cậu đang trải qua cảm giác buồn bã, trống rỗng, choáng ngợp và bối rối dai dẳng, hay có phản ứng cực đoan đối với trải nghiệm mất mát trong đời, thì khả năng cao cậu bé đã mắc chứng trầm cảm. Khi một cậu bé tỏ ra bị cô lập hay lạc lõng, thì điều quan trọng là chúng ta cần chú ý đến những gì đang diễn ra.
‼️ TÓM LẠI:
Trầm cảm ở các chàng trai thường bị bỏ qua hoặc hiểu sai do sự kỳ vọng xã hội và văn hóa khắc kỷ áp đặt lên nam giới. Họ có xu hướng kìm nén cảm xúc thay vì hiểu mình đang như thế nào và thể hiện cảm xúc đúng cách, những cuộc đấu tranh nội tâm bên trong khiến họ dễ có nguy cơ bị trầm cảm. Hệ quả có thể dẫn đến tự s*t nếu như các bậc cha mẹ và giáo viên không nhìn nhận đúng và có biện pháp hỗ trợ sớm.
#Teasing chương 8 - kỳ 2: Ở kỳ 2, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về mối nguy của trầm cảm với con dốc lao đến tự s*t và những cách để hỗ trợ các chàng trai bị trầm cảm.
📍 Nguồn: Raising Cain: Protecting the Emotional Life of Boys - Dan Kindlon & Michael Thompson.
📍 Bản quyền dự án: Toàn bộ bản dịch, nội dung biên soạn và hình ảnh thiết kế của dự án thuộc về trí tuệ sáng tạo của The Domdom Healing Garden, mọi sao chép/trích dẫn vui lòng ghi rõ nguồn, nếu không Domdom xin phép liên lạc đề nghị gỡ bỏ.
Thương mến,
The DomDom Healing Garden.
